ความสำคัญและที่มา

ในปี 2550 สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย มหาวิทยาลัยมหิดล ได้มีการจัดตั้งกลุ่มวิจัยตามลักษณะความเชี่ยวชาญและความสนใจของอาจารย์และนักวิจัยภายในสถาบันฯ เพื่อให้การทำงานวิจัยมีทิศทางที่ชัดเจน และมีประสิทธิผลและประสิทธิภาพมากขึ้น ‘กลุ่มวิจัยภาษาและวัฒนธรรมกลุ่มชาติพันธุ์’ เป็นกลุ่มวิจัยที่มีบทบาทหลักคือ ทำการวิจัยทางด้านภาษาและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคเอเชียอาคเนย์ กลุ่มชาติพันธุ์เหล่านี้สามารถแบ่งตามกลุ่มภาษาออกได้เป็น 4 กลุ่มย่อย ได้แก่ กลุ่มออสโตรเอเชียติค (Austroasiatic) กลุ่มมาลาโย -โพลีนีเชียน (Malayo-Polynesian) กลุ่มไซโน-ทิเบต (Sino-Tibetan) และกลุ่มไท-กะได (Tai-Kadai) ซึ่งรวมงานวิจัยภาษาไทยด้วย

ในปี พ.ศ. 2552 ‘กลุ่มวิจัยภาษาและวัฒนธรรมกลุ่มชาติพันธุ์’ ได้รับทุนสนับสนุนการวิจัยจากมหาวิทยาลัยมหิดลประเภททุนอุดหนุนการตั้งกลุ่มวิจัย (Research Cluster) เพื่อทำการวิจัยเรื่อง “ชาติพันธุ์ ภาษา วัฒนธรรม และการพัฒนาการท่องเที่ยวเชิงชาติพันธุ์” (Ethnicity Language Culture and Ethnic Tourism Development) เพื่อให้นักวิจัยที่มีความรู้ในสหวิชาได้ทำงานวิจัยร่วมกัน ซึ่งคณะผู้วิจัยที่ดำเนินการวิจัยเรื่องนี้ประกอบด้วยนักภาษาศาสตร์และนักวัฒนธรรมศึกษา

โครงการวิจัยดังกล่าวได้ศึกษาการใช้ภาษาและทัศนคติของกลุ่มชนชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในจังหวัด 7 จังหวัดในภูมิภาคตะวันตกของประเทศไทย ได้แก่ จังหวัดนครปฐม กาญจนบุรี เพชรบุรี ราชบุรี สมุทรสาคร สมุทรสงคราม และสุพรรณบุรี เพื่อที่จะค้นหาและพัฒนาศักยภาพของชุมชนต้นแบบให้เป็นศูนย์กลางการเรียนรู้และการถ่ายทอดองค์ความรู้การท่องเที่ยวเชิงชาติพันธุ์แบบยั่งยืน ผลการวิจัยพบว่ามีกลุ่มชาติพันธุ์กลุ่มใหญ่ที่อาศัยอยู่ในบริเวณดังกล่าวคือ มอญ กะเหรี่ยง ไทยโซ่ง ไทยยวน ไทยพวน ลาวครั่ง ลาวเวียง และลาวใต้ กลุ่มชาติพันธุ์เหล่านี้มีการใช้ภาษาทัศนคติต่อภาษาและมรดกทางวัฒนธรรมที่สามารถนำมาประเมินพลังชีวิตของภาษา (language vitality) ซึ่งแตกต่างกันออกไปตามกลุ่มชาติพันธุ์และบริเวณที่อาศัยอยู่ โดยภาพรวมภาษาของกลุ่มชาติพันธุ์เหล่านี้ได้รับอิทธิพลจากภาษาไทยกลางในชีวิตประจำวันทำให้พลังชีวิตของภาษาถดถอยลงไปเรื่อยๆ และคาดได้ว่าในอีก 2-3 ช่วงอายุคนภาษาเหล่านี้จะอยู่ในภาวะวิกฤติ (endangered)

กลุ่มชาติพันธุ์ทั้ง 8 กลุ่มต่างมีภาษาและวัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์ประจำกลุ่มชาติพันธุ์ ในอดีตเอกลักษณ์เหล่านี้ได้แยกกลุ่มชาติพันธุ์ออกจากคนไทยส่วนใหญ่ของประเทศไทย และทำให้กลุ่มชาติพันธุ์รู้สึกถึงความเป็น “ชนกลุ่มน้อย” ที่ด้อยคุณค่าและไม่ปรารถนาที่จะเปิดเผยเชื้อชาติของตนเองต่อสังคมไทย ต่อมาเมื่อกลุ่มชาติพันธุ์ได้มีการผสมกลมกลืนกับคนไทยทั้งทางภาษาและวัฒนธรรมและได้รับสิทธิเสมอเหมือนประชาชนคนไทยทั่วไป เช่น การศึกษา และสวัสดิการต่างๆ ทำให้ความรู้สึก “แปลกแยก” ลดน้อยลงไปจนเกือบหมดสิ้น นอกจากนี้ในช่วงเวลาที่ผ่านมาในประเทศต่างๆได้มีองค์กรหลายองค์กรที่พยายามรณรงค์ให้มีการอนุรักษ์ภาษาและวัฒนธรรมที่หลากหลาย เช่น องค์กร UNESCO ได้ประกาศนโยบายสิทธิทางภาษา (Linguistic Rights) ในปี ค.ศ. 1997 และองค์กรสหประชาชาติ United Nations ได้ประกาศสิทธิชนพื้นเมือง (Rights of Indigenous People) ในปี ค.ศ. 2007 ดังข้อความข้างล่างนี้ และประกาศให้ปี ค.ศ. 2008 เป็นปีสากลของภาษา (International Year of Languages)

Indigenous peoples have the right to revitalize, use, develop and transmit to future

generations their histories, languages, oral tradition, philosophies, writing systems

and literature, and to designate and retain their own names for communities, places

and persons (Article 13)

(http://www.un.org/News/Press/docs//2007/ga10612.doc.htm)

เหตุการณ์เหล่านี้ทำให้กลุ่มชาติพันธุ์ตระหนักได้ว่าความเป็นตัวตนของกลุ่มชาติพันธุ์คือภาษาและวัฒนธรรมของตนนั่นเอง ไม่มีภาษาและวัฒนธรรมความเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ก็จะหมดไปเช่นกัน ดังนั้นกลุ่มชาติพันธุ์จึงเกิดความรู้สึกภาคภูมิใจในอัตลักษณ์ของตนและมีความรู้สึกอันแรงกล้าที่จะฟื้นฟูและอนุรักษ์ภาษาและวัฒนธรรมของตน โดยภาพรวมการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมจะมีขึ้นในแหล่งที่กลุ่มชาติพันธุ์มีการรวมตัวเป็นชุมชนที่เข้มแข็ง รูปแบบการฟื้นฟูทางด้านวัฒนธรรมส่วนใหญ่จะเป็นการจัดงานประเพณีที่สำคัญประจำปี การผลิตเอกสารสิ่งพิมพ์ต่างๆเพื่อเผยแพร่ การก่อตั้งพิพิธภัณฑ์ การสร้างบ้านจำลองของกลุ่มชาติพันธุ์ไว้ตามชุมชนต่างๆ การฟื้นฟูทางด้านภาษา มีการสอนภาษากลุ่มชาติพันธุ์ตามโรงเรียนในจังหวัดต่างๆ กิจกรรมอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานและบุคคลต่างๆ เช่น สภาวัฒนธรรมจังหวัด สภาวัฒนธรรมอำเภอ องค์กรบริหารส่วนตำบล โรงเรียน พระสงฆ์ ผู้นำชุมชน และปราชญ์ชาวบ้าน ได้มีการก่อตั้งหน่วยงานที่รับผิดชอบทางด้านการอนุรักษ์และฟื้นฟูวัฒนธรรม เช่น ชุมชนไทยเวียงที่จังหวัดเพชรบุรีได้จัดตั้งสภาวัฒนธรรมเพื่อฟื้นฟูวัฒนธรรมลาวเวียง ชุมชนมอญที่จังหวัดสมุทรสาครจัดตั้งศูนย์ส่งเสริมวัฒนธรรมพื้นบ้านไทย-รามัญ ชุมชนไทยพวนที่จังหวัดสุพรรณบุรีก่อตั้งศูนย์วัฒนธรรมไทยพวนที่บ้านโพธิ์ศรี อำเภอบางปลาม้า ชุมชนไทยโซ่งก่อตั้งสมาคมไทดำ (ประเทศไทย) ที่ ที่ตำบลไผ่หูช้าง อำเภอบางเลน จังหวัดนครปฐม เป็นต้น

อย่างไรก็ดี ถึงแม้จะมีความพยายามที่จะอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมตามชุมชนของกลุ่มชาติพันธุ์ แต่การอนุรักษ์และฟื้นฟูวัฒนธรรมส่วนใหญ่ยังเป็นเพียงรูปแบบที่จัดให้มีขึ้นเป็นครั้งคราว เช่น ในปีใด หากไม่มีงบประมาณสนับสนุนก็จะไม่มีการจัดงานประเพณีขึ้นในปีนั้น เป็นต้น ส่วนการอนุรักษ์และฟื้นฟูภาษา เช่น ให้มีการเรียนการสอนภาษากลุ่มชาติพันธุ์ในโรงเรียน ก็จัดทำกันในระดับท้องถิ่นตามทรัพยากรที่มี ยังไม่ได้รับการสนับสนุนในระดับชาติอย่างจริงจัง นอกจากนี้เอกสารข้อมูลเกี่ยวกับภาษาและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์แต่ละกลุ่มก็อยู่กันกระจัดกระจัดตามที่ต่างๆ ไม่ได้มีการรวบรวมไว้ในที่เดียวกันเพื่อการสืบค้นที่สะดวกและเป็นระบบ

ดังนั้นโครงการวิจัยนี้จึงมีจุดมุ่งหมายที่จะใช้ผลผลิตจากการวิจัยเรื่อง “ชาติพันธุ์ ภาษา วัฒนธรรม และการพัฒนาการท่องเที่ยวเชิงชาติพันธุ์” เพื่อต่อยอดการวิจัยที่มุ่งเน้นการธำรงมรดกทางภาษาและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์(sustained maintenance of the linguistic and cultural heritage) ด้วยกระบวนทัศน์ใหม่ โดยศึกษากระบวนการทางภาษาที่ดำเนินอยู่ (language processes in progress) ศึกษาการคงอยู่ เปลี่ยนแปลง หรือสูญหายของอัตลักษณ์ทางภาษาและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ (Maintenance/shift/loss of language and cultural identity of ethnic groups) และศึกษาหาแนวทางใหม่ในการสืบสานภาษาและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ โดยมุ่งที่จะศึกษา 2 ประเด็นหลัก คือ

1. ทางด้านการศึกษา ดำเนินการวิจัยทางด้านการพัฒนาหลักสูตร วิธีการสอน และการประเมินผลของภาษากลุ่มชาติพันธุ์สำหรับโรงเรียน/สถานศึกษาที่มีนักเรียนกลุ่มชาติพันธุ์

2. ทางด้านการจัดการข้อมูลตัวบทของกลุ่มชาติพันธุ์ (Textual data management of ethnic groups)

งานวิจัยนี้จะทำให้เกิดองค์ความรู้ใหม่ 3 ประการ คือ ภาวะภาษาของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยโซ่งและมอญในสถานการณ์ปัจจุบัน การคงอยู่ เปลี่ยนแปลง หรือสูญหายของอัตลักษณ์ทางภาษาและวัฒนธรรมของไทยโซ่งและมอญ และแนวทางการสืบสานภาษาและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยโซ่งและมอญทางด้านการศึกษาและการจัดการข้อมูลตัวบท องค์ความรู้ใหม่ทั้ง 3 ประเด็นนี้จะทำให้เกิดความก้าวหน้าทางวิชาการเชิงบูรณาการของสาขาวิชาภาษาศาสตร์ (Linguistics) มนุษยวิทยาการดนตรี (Ethnomusicology) การศึกษา (Education) และการพัฒนา (Development)

โครงการวิจัยนี้เป็นการวิจัยและพัฒนาด้านภาษา ศิลปวัฒนธรรมเพื่อการอนุรักษ์ และ

สอดคล้องกับนโยบายและยุทธศาสตร์การวิจัยของชาติ (พ.ศ. 2551-2553) คือ

-ยุทธศาสตร์การสร้างความเข้มแข็งของชุมชนและสังคมให้เป็นรากฐานที่มั่นคงของประเทศ โดยให้ความสำคัญกับการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน การสร้างความมั่นคงของเศรษฐกิจชุมชน และการเสริมสร้างศักยภาพของชุมชนในการอยู่ร่วมกันกับทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมอย่างสันติและเกื้อกูล งานวิจัยจะช่วยเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนด้วยการส่งเสริมการมีจิตสำนึกรักในภาษาและวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี และอัตลักษณ์ชาติพันธุ์ของตน และส่งเสริมคนพื้นถิ่นมีส่วนร่วมในการพัฒนาชุมชน เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน ให้คนไทยทุกเชื้อสายอยู่ร่วมกันได้อย่างสมดุล

- ยุทธศาสตร์การพัฒนาคุณภาพคนและสังคมไทยสู่สังคมแห่งภูมิปัญญาและการเรียนรู้ โดยให้ความสำคัญกับการพัฒนาคนให้มีคุณธรรมนำความรู้เกิดภูมิคุ้มกัน และการเสริมสร้างคนไทยให้อยู่ร่วมกันในสังคมได้อย่างสันติสุข งานวิจัยจะเป็นการเสริมสร้างให้คนในชุมชนมีจิตสำนึกที่ดี ให้เห็นคุณค่าในภาษาและวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์ของชุมชน มีการพัฒนาจิตใจควบคู่ไปกับการเรียนรู้รักษาการพัฒนาชุมชนแบบยั่งยืน เป็นการเสริมสร้างคนไทยให้อยู่ร่วมกันในสังคมได้อย่างสันติสุข ให้เกิดการจัดการองค์ความรู้ทั้งภูมิปัญญาท้องถิ่น และองค์ความรู้สมัยใหม่ เกิดภูมิคุ้มกัน และช่วยพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ

Research Institute of Languages and Cultures of Asia, Mahidol University

Advertising Zone Close